kutubhona

маълум ва ҳам саноқли кунлар. Тўртинчи кун саноқли кун, лекин маълум кун эмас. Чунки бу кунда қурбонлик қилиш дуруст эмас.
Энди шайтонга тош отиш пайтида такбир айтиш хусусида тўхталадиган бўлсак, Пайғамбар с.а.в.нинг ҳаж қилишлари хусусидаги ривоятда шундай гап бор: «Бисмиллаҳи Аллоҳу Акбар, (яъни, Аллоҳнинг номи билан, Аллоҳ Улуғдир), деб тош отардилар».92
Қурбонлик қилинаётган пайтда ҳам бисмиллаҳ ва такбир айтилади. Оятда келади:

لَن يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِن يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنكُمْ كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ
– „Аллоҳга (қилган қурбонликларингизнинг) гўштлари ҳам, қонлари ҳам етмас. Лекин у зотга сизларнинг тақво-ихлосингиз етар. Аллоҳ сизларни ҳидоят қилгани сабабли У зотни улуғлашларингиз учун (яъни қурбонликларингизни сўяётган пайтингизда Аллоҳнинг исмини зикр қилишингиз учун) уларни сизларга бўйсундириб қўйди. Яхшилик қилгувчиларга хушхабар беринг“. [22:37]
Қурбонлик қилиш хусусидаги ҳадисда шундай дейилган:93

فَمَن تَعَجَّلَ فِي يَوْمَيْنِ فَلاَ إِثْمَ عَلَيْهِ وَمَن تَأَخَّرَ فَلا إِثْمَ عَلَيْهِ لِمَنِ اتَّقَى
(Ким икки кунда шошилиб (зикрни тўхтатса) унга гуноҳ йўқ, ким кейинда (учинчи кунга ҳам) қолса, унга-да гуноҳ йўқдир. (Мазкур ҳукмлар) тақводор кишилар учундир).

Бу оят икки ишни ифодалайди:
а) Ҳаж қилаётган одам иккинчи ташриқ куни тош отиб бўлганидан кейин ҳажини тугатиб, шошиб оиласига қайтиши мумкин. У биринчи ақаба тошини қурбонлик куни қуёш чиққанидан кейин отади. Кейинги уч тошни биринчи ва иккинчи ташриқ кунлари заволдан (кун ботгандан) кейин отади. Шундан кейин у ҳажини тамомлаши ҳам ёки уни кечга суриб, учинчи ташриқ куни ва ундан кейинги кунда яна тош отиб, ундан кейин видолашув тавофини қилиб, ҳажини тугатиши ҳам мумкин.

Оятда ҳаж қилаётган одамнинг шошиб кетишига ихтиёр берилаётгани кўрсатиляпти. Қандай қилиб, у ихтиёрли бўлсин, ахир бу икки иш бир-бири билан тенг эмас-ку, улардан бири яъни, кечга суриш иккинчисидан яъни, эртароқ кетишдан афзал-ку, дейилмайди. Чунки ихтиёр бир-бири билан тенг ишларда ҳам, бири иккинчисидан

(92) Бухорий: 2810. Муслим: 3610. Абу Довуд: 1966. Термизий: 901. Аҳмад: 6/90.

(93) «Пайғамбар с.а.в. қурбонлик қилинаётганда бисмиллаҳ ва такбир айтардилар. (Бисмиллаҳи Аллоҳу Акбар, дердилар)». Аҳмад: 3/144. Ибн Ҳиббон: 13/323.